گلیم بافی، هنر زنان عشایر (2)

مواد اولیه گلیم بافی

مواد مصرفی در گلیم بافی،بطور عمده نخ پشمی و نخ پنبه ای است.معمولا از نخ پنبه ای برای تار و از نخ پشمی برای پود گلیم استفاده می شود.در مواردی برای تار گلیم از نخ پشمی توام با موی بز نیز استفاده می شود.در بعضی مناطق دیگر،از پشم و به ندرت از ابریشم استفاده می شود.نخ پنبه ای قابل مصرف در گلیم بافی بیشتر نخ 12 یا 15 لای نمره 10 و 20 است.نخ پشمی مصرفی هم اکثرا دستریس است.در بیشتر مناطق روستایی و جوامع عشایری،پشم مورد نیاز جهت بافت گلیم از دامهای خود بافندگان تامین می شود.حال آن که در شهرها،گلیم بافی بیشتر متکی بر تهیه نخ پشمی ریسیده و رنگرزی شده از بازار است.نخستین مرحله تامین مواد اولیه گلیم بافی،تفکیک پشم از نظر رنگ است.طی آن، پشمی که از گوسفندان مختلفچیده شده است،از یکدیگر جدا و هر یک بطور جداگانه شسته می شود.معمولا از پشمهای گوسفندانی که زاییده اند و یا گوسفندانی که پشمهایشان می ریزد و یا پشمهای حاصله از عملیات دباغی استفاده نمی کنند.

مرحله دوم ،ریسیدن و تابیدن پشمها به کمک دوک ریسندگی و یا ماشین است .

مرحله سوم یا آخرین مرحله،رنگرزی الیاف است.در گذشته،معمولا از رنگ های گیاهی که شامل ریشه،گل و برگ بود، استفاده می شد.امروزه به دلیل کمبود این مواد،در برخی نقاط از رنگهای شیمیایی استفاده می شود.

ابزار کار گلیم بافی

دار

مهمترین وسیله کار برای گلیم بافی،دار است که در بعضی مناطق به آن کارگاه می گویند.دارهای گلیم بافی در هر منطقه بنا به سنتها ،مهارتها و مقتضیات،گاه عمودی ( ایستاده) و گاهی افقی (خوابیده) است.از دارهای افقی بیشتر در مناطق عشایری کشورمان استفاده می شود.عشایر به دلیل کوچ نشین بودن و از آن جا که ابزار گلیم بافی را باید خود جا به جا کنند،معمولا از دارهای افقی که بر پشت اسب و قاطر براحتی قابل حمل است و در مناطق اسکان ایل می تواند مستقر شود استفاده می کنند؛زیرا بافندگان روستایی و شهری که یکجا نشین هستند،معمولا به منظور صرفه جویی در جا و به دلیل آن که دارهای افقی فضای زیادی را اشغال می کند،از دارهای عمودی بهره می گیرند.لازم به ذکر است که استفاده از دار عمودی،علاوه بر جنبه های فنی،از لحاظ بهداشتی و حفظ سلامت بافندگان بر دار افقی ترجیح دارد و کارشناسان،تبدیل دارهای افقی به عمودی را توصیه کرده اند.

دار افقی

این دار ساختمانی بسیار ساده دارد و عبارت است از یک چهارچوب به ابعاد متوسط 2*3 متر که بصورت افقی و با فاصله ای حدود 20 سانتی متر از سطح زمین قرار می گیرد.طول این چهارچوب متغیر و چوب فوقانی آن متحرک است.در صورت نباز به تولید گلیمی با ابعاد مشخص می توان طول آن را تغییر داد،ولی عرض دستگاه ثابت است و پهنای گلیم با کم و زیاد کردن نخهای تار (چله) قابل افزایش یا کاهش است.

دار عمودی

ساختمان دار عمودی هم مانند دار افقی است؛با این تفاوت که تیر یا الوار عمودی در طرفین قرار داد و به (پایه دار) معروف است و دو چوب در قسمت پایین و بالای آنها قرار گرفته است که به ترتیب ( سر دار ) و ( زیر دار ) نامیده می شود.در این نوع دار نیز همانند دارهای افقی،قسمت پایینی غیر متحرک است و طول گلیم با جابه جا کردن سر بالایی ( سردار ) تعیین می شود.عرض گلیم به تعداد تارها ( چله ) بستگی دارد.دارهای عمودی دارای انواع ثابت تبریزی و گردان هستند.