مقدمه پایش و ارزشیابی بخش کشاورزی

پایش و ارزشیابی در تحقق اهداف جوامع انسانی در ابعاد گوناگون اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و محیط زیستی نقش اساسی دارد و کارکرد عمده

آن تهیه اطلاعات مفید در زمان مناسب،برای بهبود فرایند تصمیم گیری است.همچنین لازمه سیاستگذاری مبتنی بر شواهد در عرصه های مختلف از جمله در بودجه ریزی،برخورداری از یک نظام پایش و ارزشیابی اثربخش و کارآمد است.

البته باید توجه داشت که بین این دو مفهوم تفاوت و تمایز وجود دارد.این در حالی است که در بسیاری موارد پایش و ارزشیابی به اشتباه به جای یکدیگر به کار می روند.از یک سو پایش کارکرد یک پروژه و نحوه استفاده درون دادها به منظور تحقق اهداف مورد نظر را دز چارچوب زمان بندی اجرایی ارزیابی می کند.از سوی دیگر،ارزشیابی به مشخص کردن ارزش یا اهمیت یک فعالیت،سیاست و برنامه توسعه ای با هدف تعیین مناسبت اهداف،اثربخشی پروژه هاکارایی و پایداری نتایج می پردازد.به بیان دیگر،ارزشیابی به قضاوت در مورد ارزش و اهمیت اقدامات بر اساس اطلاعات داخلی و خارج از پروژه_در خصوص زمان ،ناحیه یا جمعیت_می پردازد،ولی پایش یک فعالیت پروژه ای درونی بوده و در آن ،قضاوت ارزشی از عملکرد و وضعیت موجود صورت نمی گیرد.علاوه بر این،پایش فعالیت مداومی بوده ولی ارزشیابی دوره ای است و در زمان های خاصی از چرخه زندگی پروژه (سالانه،میان مدت،نهایی)و یا پس از تکمیل آن ارزشیابی تاثیر)انجام می شود.

هر چند به طور کلی باید گفت،پایش و ارزشیابی همانند دیگر خدمات،فقط زمانی می تواند به صورت موثر عمل کند که برای آنها تقاضا وجود داشته باشد.این امر به نوبه خود در گرو حاکم بودن دیدگاه مناسب نسبت به پایش و ارزشیابی در سازمان ها و نهادهاست.علاوه بر این،پایش و ارزشیابی پروژه های توسعه ای،زمانی اثربخش و کارآمد خواهد بود که بر اساس شاخص های مناسب،جامع و پویا انجام شود.

شواهد کنونی حاکی است که از سوی دستگا های اجرایی کشور(به ویژه در خصوص توسعه کشاورزی و روستایی)،تقاضای درونی کافی و محرک برای پایش و ارزشیابی شکل نمی گیرد.همچنین شاخص های مطلوبی که تحقق آنها در نهایت بتواند توسعه کشاورزی و روستایی پایدار را محقق سازد،تعریف و اندازه گیری نمی شود.با وجود اینکه در برنامه های چهارم و پنجم توسعه بر ارتقای شاخص ها و تدوین و معرفی نشده اند.برای نمونه ،بررسی جلد سوم گزارش اقتصادی سال 1387 و نظارت بر عملکرد چهارساله برنامه چهارم توسعه کشور که از سوی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری منتشر شده است.نشان می دهد شاخص های توسعه روستایی و عشایری مورد تاکید این برنامه ،تنها به دو شاخص اصلی (دسترسی به آب آشامیدنی) و(میزان پوشش شبکه جمع آوری فاضلاب روستایی) محدود بوده و از بسیاری شاخص های اساسی تر مانند نرخ بیکاری روستایی،ضریب جینی روستایی،فقر روستایی،فضای کسب و کار روستایی،ارزش افزوده حاصل از اقتصاد غیر کشاورزی و… غفلت کرده است.

بنابراین با وجود اهمیت فراوان تعیین شاخص هایی که بتوان بر مبنای آنها،میزان و نحوه حرکت بخش کشاورزی را به سمت توسعه به صورت همه جانبه و کل نگر ارزیابی و پایش کرد،ایزان اکنون در بخش کشاورزی از خلا چنین شاخص هایی رنج می برد.البته تعدادی از شاخص های مختلف در قالب آمار نامه ها و سایر گزارش های آماری،اندازه گیری و منتشر می شوند که به دلیل عدم انسجام در قالب یک چشم انداز متعالی و بی توجهی به جنبه های نوین توسعه کشاورزی و روستایی،از تحقق رسالت پایش و ارزشیابی توسعه پایدار کشاورزی و روستایی ناتوان اند.