نظام بهره برداری خرد و دهقانی (3)

3-نظامهای بهره برداری متوسط و کوچک بازرگانی با گرایش به سوی بازار فرآورده های کشاورزی

واحدهای کوچک بازرگانی به عنوان نظام بهره برداری ،کشاورزی توسط کشاورزانی که روحیه کار و عمل داشته و اهل ریسک و تن دادن به حوادث هستند و به منظور تولید برای بازار فرآورده های کشاورزی و تولید محصولات کاربر تأسیس شده اند این واحدها به صور مختلف ایجاد و گسترش یافته اند که دو نوع عمده آن نیمه کاری به شیوه بازرگانی و تولید برای بازار فرآورده های کشاورزی و دیگری تلمبه کاری .است .

الف – نیمه کاری

نیمه کاری به‌عنوان شیوه تولید بازرگانی در واحدهای بهره‌برداری کوچک کشاورزی در دهه‌های اخیر در حاشیه برخی از شهرهای بزرگ بیشتر جهت تولید صیفی و سبزی به وجود آمده است شیوه تولید” نیمه کاری از زمانهای قدیم نیز در روستاهای ایران معمول بوده و با اسامی نصفه کاری مقاسمه کاری و پنهه کاری خوانده می‌شده است این اراضی معمولاً فاقد می‌شدند این شیوه تولید شباهت زیادی با منابع آب کافی بوده و به‌صورت دیم 11 کناره کاری” و “چهارکوت” کاری داشته است.

شیوه جدید تولید نیمه کاری ازنظر ماهیت اساساً با شیوه‌های قدیمی آن متفاوت است. در شیوه جدید قرارداد نیمه کاری برای مدت یک یا چند سال میان مالک زمین که در بسیاری از موارد خرده‌مالکان خانگی هستند و نیمه کار برای تولید صیفی و سبزی منعقدمی شود. نیمه کاران در شیوه جدید تا جایی که مشاهده‌شده است کشاورزان کارآزموده و بررسی فعال و تن به کار دهنده حاشیه کویر به‌خصوص نواحی ،اصفهان، یزد و قم هستند که تجربه زیادی در کشت سبزی و صیفی دارند عامل نیمه کاری معمولاً به‌طور موقت در اجتماع ده زندگی می‌کند و به کمک کارگران روزمزدی که اغلب از روستاهای دیگر حاشیه کویر آمده‌اند و آن‌ها هم به‌صورت موقتی در حاشیه ده سکونت دارند به بهره‌برداری از زمین می‌پردازد.

عامل نیمه کاری مدیریت واحد تولید را به‌طور مستقل بر عهده دارد و کلیه تصمیم‌های مربوط به تولید ،بازاریابی فروش و حمل‌ونقل محصولات بر عهده وی است. مالک زمین صرفاً نیمی از درآمد حاصل را دریافت می‌کند و دخالتی در مدیریت امور واحد تولیدی ندارد. در قرارداد نیمه کاری مالک زمین معمولاً مسئول تهیه زمین و آب و نیمی از کود است.

ب – تلمبه کاری

نظام بهره‌برداری تلمبه کاری به دو شیوه متفاوت ایجاد و گسترش پیداکرده .است نخستین نوع آن نظام بهره‌برداری تلمبه کاری عشیره‌ای است که طی سالهای ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ در خوزستان به‌خصوص در اطراف اهواز و سوسنگرد به وجود آمد. در این شیوه خوانین عشایری که در کنار رود کارون زندگی می‌کردند با نصب تلمبه در کنار رودخانه به استحصال آب اقدام می‌کردند و حق استفاده از زمینهای مزروعی آبخور تحت تملک خود را به روستاییانی که در قلمرو عشیره آنان زندگی می‌کردند واگذار نمودند در ،عوض روستاییان نیز سهم معینی از محصول تولیدی را طبق عرف محل به مالک می دادند.

در این شیوه تولید مالک فقط زمین و آب را فراهم می‌کرد و تهیه سایر عوامل تولید و همچنین اداره واحد بهره‌برداری بر عهده کشاورزان سهم بر بود که با کمک اعضای خانوار خود کشت و کار می‌کردند شیوه جدید تلمبه کاری با شیوه قدیمی آن متفاوت و متمایز .است مهم‌ترین خصیصه کلیه واحدهای جدید تلمبه کاری آن است که این واحدها به ابتکار شخصی تلمبه کاران در اراضی دیم حاشیه روستاها تأسیس‌شده و منابع آب در واحدهای بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری تلمبه کار تأمین‌شده است شیوه جدید تلمبه کاری در مرودشت داراب و بندرعباس مشاهده می‌گردد.