نظام بهره برداری خرد و دهقانی (2)

نظام بهره‌برداری دهقانی یک نظام بهره‌برداری سنتی است. در این نظام، هر واحد بهره‌برداری معمولاً شامل یک خانوار بهره‌بردار است که مسئولیت مدیریت و سرمایه‌گذاری…

نظام بهره‌برداری خرد و دهقانی در این واحدها بر عهده سرپرست خانوار است ازلحاظ حقوقی، سرپرست خانوار مالک زمینی است که آن را به ارث برده یا از طریق شوق اصلاحات ارضی دریافت کرده و یا از دیگر زارعین خریداری نموده است که فعالیت‌های کشاورزی توسط وی کنترل می‌شود و درآمدهای حاصله نیز در اختیار اوست. نیروی کار این واحدها را اعضای خانوار تشکیل می‌دهد هر یک از اعضای خانوار متناسب با جنس و سن خود مسئولیتی بر عهده دارد و هر یک از آنان علاوه بر وظایف خاص مربوط به، خود در اغلب امور به دیگر اعضای خانوار نیز کمکمی. کند. استفاده از نیروی کار خارج از خانوار جز در موارد استثنایی و ضروری آن‌هم به‌صورت فصلی و یا همیاری مرسوم نیست در این واحدها انواع فعالیت‌های کشاورزی اعم از زراعت دامداری باغبانی و خدماتی وابسته به کشاورزی صورت می‌گیرد این نظام عمدتاً واحدهای خرد و دهقانی کمتر از ۱۰ هکتار را شامل می‌شود شیوه تصرف زمین عموماً ، ملکی نوع مالکیت فردی است و در بخش کوچکی از این واحدها شیوه تصرف زمین غیر ملکی و بیشتر به‌صورت اجاره‌ای و سهم بری است. واحدهای اجاره‌ای و سهم بری به صور مختلفی اداره می‌شوند که در ادامه انواع آن موردبررسی قرار می‌گیرد.

1-نظام بهره برداری اجاره داری خانگی

در این نوع نظام بهره‌برداری، واحد اصلی تولیدکننده محصولات کشاورزی خانوار روستایی است که به کمک اعضای خانوار روی زمینی که متعلق به فرد دیگری است و به‌صورت اجاره در اختیار سرپرست خانوار قرارگرفته است به تولید محصولات کشاورزی می‌پردازد تولید محصول می‌تواند باهدف مصرف خانوار و یا جهت فروش در بازار صورت پذیرد و این محصول طبق قرارداد به‌صورت، جنسی، نقدی و یا به هر دو صورت میان مالک زمین و خانوار روستایی تقسیم می‌شود.

اجاره‌داری خانگی در ایران در شرایط خاص اقتصادی ازجمله گرانی قیمت، اراضی کاربر بودن نوع محصول افزایش تقاضای بازار برای محصولات کشاورزی و دشواری مکانیزه کردن زراعت به وجود آمده است عامل دیگری که در کوتاه‌مدت باعث توسعه اجاره‌داری خانگی گردید مقررات مرحله دوم اصلاحات ارضی بود در این دوره، زمانی ۷۵ درصد از واحدهای مشمول مرحله دوم اصلاحات ارضی از رابطه زارع سهم بر خارج‌شده و به‌صورت اجاره در اختیار نسق داران قرار گرفت. لازم به ذکر است که در مرحله سوم اصلاحات ارضی اجاره‌داری هم در مورد اراضی ملکی و هم در مورد موقوفات از میان رفت.

۲- نظام بهره برداری خرده مالکی خانگی

نظام بهره‌برداری خرده مالکی خانگی پس از اصلاحات ارضی رایج‌ترین نظام بهره‌برداری در روستاهای کشور گردید. واحد اصلی تولید در این نظام بهره‌برداری خانوار روستایی است خانوار روستایی به کمک سایر اعضای خانوار و گاهی به کمک کارگران روزمزد (درصورتی‌که اراضی کشاورزی وسیع و وضعیت اقتصادی خانوار نسبتاً مساعد باشد) به امر تولید و کشت و کار می‌پردازند. وسعت اراضی در این‌گونه بهره‌برداری‌ها عموماً بین نیمتـ تا ۱۰ هکتار متغیر می‌باشد و در حدود ۵۰ درصد خانوارها کمتر از سه هکتار زمین‌دارند و فقط حدود ۱۲ درصد خانوارها بیش از ۲۰ هکتار زمین در اختیاردارند. به‌طورکلی وسعت متوسط اراضی خانوارها در این نظام حدود سه هکتار است. پیش از اصلاحات ارضی حدود ۲۵ درصد خانوارهای روستایی در نظام بهره‌برداری خرده مالکی مشغول کشاورزی بودند اصلاحات ارضی حدود ۳۳ درصد کل خانوارهای روستایی را به این گروه اضافه کرد و درنتیجه در حال حاضر حدود ۵۸ درصد خانوارهای روستایی مالک اراضی زراعی خود هستند و در قالب نظام بهره‌برداری خرده مالکی فعالیت می‌کنند. خرده‌مالکان خانگی از طبقه‌ای همگن تشکیل نمی‌شوند. این قشر وسیع از مردم روستایی برحسب وضعیت مختلف اقلیـ وضعیت مختلف اقلیمی و جغرافیایی مناطق، میزان زمین، آب و ابزارها و ادوات کشاورزی به چند قشر فرعی تقسیم می‌شوند نسبت کوچکی از آن‌ها را خرده‌مالکان مرفه تشکیل می‌دهند که به خاطر مالکیت واحدهای متوسط و نیز در اختیار داشتن منابع آب و امکانات و وسایل تولید بیشتر در رده‌بالای اجتماع ده قرار دارند قشر دوم طبقه متوسط خرده‌مالکان خانگی هستند و بخش قابل‌ملاحظه‌ای از آنان که احتمالاً شمار آنان به ۶۰ تا ۷۰ درصد میرسد در طبقه پایین خرده‌مالکان خانگی قرار دارند.

ادامه دارد…