نظام بهره برداری خرد و دهقانی

نظام بهره برداری خرد و دهقانی یک واقعیت تاریخی در نظام کشاورزی کشور است که بیش از 86%بهره برداران و بیش از 37% اراضی کشور را تحت پوشش داشته و با تولیدبخش مهمی از محصولات کشاورزی دارای جایگاه ویژه ای می باشد.پس از اصلاحات ارضی در دهه 1340 و واگذاری اراضی زراعی به دهقانان بر اساس حق نسق،اراضی کشاورزی روستاها قطعه قطعه گردید و اضافه شدن تاثیر قاعده ارث موجب تقطیع بیشتر اراضی ئ در نتیجه حاکمیت نظام دهقانی و خرده مالکی در عرصه کشاورزی کشور شد.

این جریان هر چند انگیزه مالکیت خصوصی بهره برداران و دهقانان را ارضاءنمود،اما اثرات و پیامدهای مخرب جبران ناپذیری را در پی داشت.از جمله این پیامدها می توان به کوچکی و پراکندگی اراضی که مانع مکانیزاسیون و توسعه و تجهیز اراضی می شود،کاهش بهره وری نیروی انسانی،کاهش کارآیی عوامل تولید،فرسایش و آلودگی منابع آب و خاک و… اشاره نمود.این مسئله با افزایش جمعیت و روی کارآمدن نسل سوم بهره برداران پس از اصلاحات ارضی به شکل یک بحران فراوری کشاورزی کشور بروز و ظهور یافته است.در عین حال ،نظام بهره برداری خرد و دهقانی در درون خود دارای مزایا و فرصت های درخور توجهی است که شناخت و بهره گیری مناسب از آنها می تواند راهگشای بیاری از مشکلات بخش کشاورزی و در نتیجه توسعه این بخش باشد.در فصل حاضر به بررسی این نظام بهره برداری پرداخته می شود.

وضعیت نظام های بهره برداری خرد و دهقانی در کشور

متعاقب اصلاحات ارضی در دهه 1340 و تقسیم اراضی که در اواخر دهه 1350 و اوایل دهه 1360 صورت گرفت،تعداد واحدهای بهره برداری دهقانی افزایش یافت.در سال 1350 تعداد واحدهای بهره برداری دهقانی کمتر از هکتار،حدود 84 درصدکل بهره برداری های کشور را تشکیل می داد.در سال 1351،معادل 40 درصد ارزش افزوده ناخالص کشاورزی توسط بهره برداران دهقانی تولید می شود.این در حالی بود که سهم واحدهای بهره برداری بیش از 100هکتار در ارزش افزوده ناخالص بخش کشاورزی تنها 36 درصد بود.طبق آمار و مطالعات صورت گرفته در دهه 70،از مجموع 2/8میلیون واحد بهره برداری کشاورزی،بیش از 2/2 میلیون و به عبارتی بیش از 80 درصدآن ها را واحدهای بهره برداری خرد و دهقانی زیر 10 هکتاریتشکیل می دهند که متوسط وسعت اراضی پراکنده آن ها سه هکتار است و اراضی هر واحد به طور متوسط در پنج قطعه کوچک پراکنده است.

در غالب نقاط ایران،واحدهای بهره برداری دهقانی وجود دارد که یک یا دو هکتار زمین آن ها در بیش از 50 قطعه پراکنده است.به طور کلی،زراعت عمده ترین فعالیت این واحدها را تشکیل می دهد و 70 درصد تولیدات و 94 درصد اراضی به این نظام بهره برداری تعلق دارد.

ادامه دارد…