پیشینه پژوهش درباره بنه ها(1)

زاویه دید و نحوه برخورد خانم لمبتون با بنه ها سبب شده که وی نیز همچون دکتر بهرامی به جنبه ها و روابط تعاونی کشاورزان در داخل بنه کمتر توجه کند و یا اصولا بی توجه باشد.در همین جا باید گفت نظریه خانم لمبتون درباره تکروی کشاورزان ایرانی نیز از همین بی توجهی ناشی شده است.

اگر خانم لمبتون بیشتر از طریق مصاحبه و مشاهده به درک بنه ها_هرچند غیر مستقیم_توفیق یافته است.پطروشفسکی وجود بنه ها را از مطالعات تاریخی خود بازیافت کرده،گرچه شاید بخاطر قلت منابع تاریخی در این زمینه_اطلاعات فراوان و درخوری به دست نمی دهد.

شادروان آل احمد در کتاب تات نشینهای بلوک زهرا برای نخستین بار به معرفی نسبتا دقیقی از نوعی بنه (بنه فرسایس یافته) در دو روستای سگزآباد و ابراهیم آباد بوئین قزوین پرداخته است.وی بنه را نوعی سازماندهی کار کشاورزی دانسته و روابط بنه ها را با مسئله تقسیم آب و آبیاری مطرح می کند.

پس از تات نشینها،آقای هوشنگ ساعدلو در 1347 در جزوه درسی پلی کپی شده ای به نام اقتصاد کشاورزی،در حدود پانزده صفحه درباره سازمانهای تولید زراعی سنتی ایران (بنه ها)مطالب تازه ای را مطرح کرده است.وی از یک بنه دیمکار در کورده،دهی نزدیک لار،و یک بنه فرسایش یافته در محمودآباد اصفهان سخن رانده و سرانجام بنه های سه دهکده خوزنین و دولت آباد و زوار در دشت قزوین را معرفی کرده است.

آقای ساعدلو در این جزوه بنه ها را (منطقی ترین سازمانهای تولید اکثر روستاهای ایران در انطباق با شرایط طبیعی)دانسته و معتقد است که بنه ها و صحراها می توانند به بهترین سازمانهای تعاونی روستایی ایران تبدیل گردند.

ساعدلو،ده سال بعد،در کتاب مسائل کشاورزی ایران،در هنگام نقد کتاب بنه و با احاطه ای که به مسائل اقتصاد کشاورزی و جامعه شناسی روستایی ایران داشته،در بیست و شش صفحه فشرده آرا و دانسته های خود را در زمینه بنه ها و دورنمای آینده آنها،همراه با تاریخچه مختصر،اما بسیار مفیدی از مطالعات ده شناسی در ایران ارائه کرده است.

گفتنی است که پیش از تدوین اقتصاد کشاورزی،بنه هایی از ابراهیم آباد نیشابور نیز معرفی شده اند که حاصل پژوهش آقای موریوانو آقای طالب است.

اما عظیمترین کار در توصیف بنه ها،کتاب بنه،(نظامهای تولید زراعی جمعی قبل و بعد از اصلاحات ارضی)است که انتشار آن در سال 1351،به راستی نقطه عطفی در بنه شناسی ایران به شمار می آید.

آقای صفی نژاد در این کتاب معرفی نمونه هایی از بنه های جنوب تهران و خراسان و سیتان و بردسیر کرمان را معرفی کرده است.کتاب اسناد بنه های شهر ری (غار و فشافویه)،به توسط همین ن.یسنده در سال 1356 به چاپ رسیده است.

لازم به یادآوری است که آقای صفی نژاد،شش سال پیش از چاپ کتاب بنه در کتاب مونوگرافی ده طالب آباد،بنه های این روستای ورامین را نیز معرفی کرده است.

در شروع اصلاحات ارضی به دلایل مختلف و از آن جمله نبود شناخت کافی،به نظام بنه،به عنوان الگوی تجربه شده ای برای آینده کشاورزی ایران توجه کافی نشد.اما پس از گذشتن حدود یک دهه از این اصلاحات و بروز عوارض مختلف و از جمله کوچک شدن قطعات زمینهای کشاورزی،وزارت تعاون و امور روستاها به مطالعه بنه ها و بررسی امکان تشکیل گروههای گروههای زراعت جمعی(مشاعها)افتاد و به همی خاطر پژوهشگران این وزارتخانه در 19 ده در چهار منطقه فسا،کرمانشاه،اسلام آباد غرب و نیشابور به تحقیق پرداختند.حاصل کار گزارشی است در 118 صفحه پلی کپی شده،شامل خلاصه ای از سوابق برخی یاریگریهایسنتی و بنه ها در این مناطق.

مطالب تازه این گزارش موجود بنه های فرسایش یافته در روستای چغاچنگای در اسلام آباد غرب (شاه آباد سابق)است.

ادامه دارد…