کارآفرینی در قرآن

الف ) کسب و کار ( طلب رزق ) با عنایت به فضل الهی

آغازگری کار و تولید و فعالیت از خود خداوند شروع می شود و لذا مجموعه ای از آیات قرآنی جستجوی روزی و طلب را با عنایت به فضل الهی و زمینه هایی که باری تعالی فراهم نموده و خلاقیت و نوآوری را به انسان بخشیده می دانند. این آیات در تشویق به کسب و کار و طلب روزی با روش فعالیت های تولیدی،خودجوش،اتکایی و کارآفرینانه تولیدی، تصریح دارند.از جمله خداوند در قرآن کریم می فرماید:

و ما من دابه فی الارض تات علی الله رزقها و یعلم مستقرها و مستودعها کل فی کتای مبین

و هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر اینکه روزیش بر عهده خداست و او قرارگاه و محل مردنش را می داند همه اینها در کتابی روشن ثبت است. (هود ،آیه 6 )

یکی از شیوه های بارز جست و جو از فضل الهی،فعالیت های تولیدی به شمار می رود.نکته مهم در فعالیت های تولیدی برای گسترش روزی،دامنه این فعالیت است.نه تنها خشکی،بلکه سراسر زمین و آسمان،قلمرو فعالیت های تولیدی بشر است.نمونه آن ،آیات تسخیر زمین،آسمان و دریاست تا بشر بتواند از همه نعمت های الهی بهره مند شود.نکته نهفته در تسخیر آسمان،زمین،دریا و کشتی این است که بشر بدون فن آوری لازم نمی تواند از این نعمت ها بهره مند گردد.پس تصرف در آسمان و زمین و بهره مند شدن از نعمت های آن بدون تولید ابزارهای لازم و وسایل مدرن و فن آوری های نوین میسر نیست.در واقع،تشویق و ترغیب به فراهم سازی زمینه تولید نیز هست (خنیفر،1385،صص 8-3).

نکته دیگر این است که تمهید مقدمات کار و تلاش،زمینه سازی برای آرامش و استراحت و سپس روشنی بخشیدن و چراغانی کردن زمین برای جستجوی روزی،تشویق عملی برای فعالیت اقتصادی است.به راستی اگر روز روشن نبود و تاریکی شب کنار نمی رفت.چگونه امکان فعالیت اقتصادی و تلاش میسر می شد (المیزان، ج12 ،ص341).

ب) طلب آبادانی

بدیهی و روشن است که طلب عمران،یک طلب تکوینی است و در راستای کار خداوند است.آیاتی که در قرآن کریم دستور به آبادانی داده اند.فراوانند.

این نکته نیز حائز اهمیت است که از وظایف آدمی نگاه امانتدارانه به هستی،عمل مسئولانه در حیات خویش و تلاش و فعالیت مدبرانه در عرصه اقتصاد و تفکر مقتضیانه در تکوین و تصمیم مجدانه در آبادسازی و عمران است.بزرگانی که پیوسته مردم را به کار و کوشش و آبادانی و خیررسانی دعوت می کردند و تجارت و کسب را دوستی با خدا و کشاورزی را کیمیای اکبر می خواندند،خود واقف و عامل به این باورها بوده اند (علیدوست خراسانی،1379،ص4) و پیوسته افراد فارغ و بیکار را نکوهش و سربار مردم بودن را به کلی مذمت می کردند و در طول حیات خویش هرگز دست از تلاش و فعالیت اقتصادی برنداشته اند.

ج) ایجاد ارزش افزوده

مجموعه ای از آیات نیز امر به تصرف و ایجاد ارزش افزوده را گوشزد می کنند.از مجموعه این آیات بیشتر جواز تصرف استفاده می شود، زیرا شارع در صدد حلیت عموم تصرفات بوده ( المیزان،ج1،ص 424) یا امضای حکم عقل به مباح بودن آن است (همان ،ص384).

عموما کالاهای اقتصادی، کمتر به صورت کالاهای نهایی و آماده برای مصرف خلق می شوند،بلکه بیشتر به صورت عوامل تولید(آب،زمین،معادن و …) در اختیار بشر قرار می گیرند و برای نهایی شدن به فعالیت تولیدی نیاز دارند،بنابراین،وقتی به تصرف در زمین یا طیبات سفارش می شود فقط تصرف مستقیم نیست بلکه تصرف عوامل تولید و تبدیل آن ها به کالاهای نهایی از مصادیق آن است.(رجایی،1382،ص68

هو الذی جعل لکم الارض ذلولا فامشوا فی مناکبها و کلوا من رزقه و الیه النشور

او است آن که زمین را برای شما رام قرار داد،پس در روی شانه های آن راه بروید ( همه گونه تصرف در آن کنید) و از عطای خداوند بهره مند گردید و به سوی او برانگیخته می شوید.(ملک،آیه15).

د) زمینه سازی تولید

آماده کردن زمینه و بستر تولید و فعالیت های زمینه ای،بیانگر اهمیت این مسئله است. در قرآن کریم آیاتی نیز حاکی از تهیه نعمت هایی است که زمینه ساز تولید می باشند. و در بعضی از این آیه ها تصریح شده که این نعمت ها برای جست و جوی روزی در اختیار شما قرار گرفته است و بر اهمیت و تشویق به تولید دلالت می کند.

از جمله خداوند در قرآن می فرماید: ولقد مکناکم فی الارض و جعلنا لکم فیها معایش قلیلا ما تشکرون

همانا شما را در روی زمین تمکن و توان ( استفاده از مواهب آن ) آن دادیم و برای شما وسایل زندگی فراهم کردیم،اما بسیار کم سپاس می گزارید.

ه ) آیه های مرتبط با منابع انسانی کارآمد

فراهم کردن لوازم لازم برای رقم زدن فرصت های مناسب یکی دیگر از دستورات قرآن کریم در بعد کسب و کار و کارآفرینی در نظام و نگاه ارزشی است.(اعداد) به معنی فراهم سازی قوا و استعدادیابی است لذا به دست آوردن قدرت و تهیه نیرو به ویژه تا اندازه ای که رفع نیاز،آبادانی و دشمن هراسی را در پی داشته باشد،جز با کار و تلاش و تولید کالاها و خدمات ( اعم از تولیدی،نظامی،خدماتی و فکری_عملی) میسر نمی شود.

امروزه توان بیشتر بر توان اقتصادی و دانش فنی استوار است نه بر جمعیت،و رشد اقتصادی و دانش فنی جز با ارتقاءو کیفیت تولید،بالندگی و تخصص،تربیت و جستجوی انسان های مستعد و نوآور و خلاق و کارآفرین و ریسک پذیر و دارای سرعت عمل و تفکر تیزبین و خردمتعالی میسر نمی گردد.