شکوفایی بخش های مهم اقتصادی

الف_کشاورزی

در نظر امام علی (ع) بخش کشاورزی جایگاهی ویژه دارد، و صلاح و نفع و خیر مردم به صلاح طبقه کشاورز وابسته است. بر این اساس،هماره به مدارا با دهقانان توصیه می فرمود.

آن حضرت به فرماندهان نظامی نیز دستور می داد که همواره مراقب باشند تا از سوی آن ها به کشاورزان ظلم و ستم نشود:

کان علی (ع)یوصی بالاکارین و هم الفلاحون (بحارالانوار ، ج 103،ص 172)

لذا می فرمایند:

انشدکم الله فی فلاحی الارض ان یظلموا قبلکم

از شما فرماندهان نظامی می خواهم مبادا فلاحت پیشگان به وسیله شما مورد ستم واقع شوند. (ری شهری، 1421ق،ج4،ص172)

بر همین اساس،سیاست مالی و گردآوری (خراج) را این گونه تعیین می فرماید:

فانصفوا الناس من انفسکم و اصبروا لحوائجهم فانکم خزان الرعیه و وکلاء الامه و سفراء الائمه و لا تحسموا احدا عن حاجته ولا تحیسوه عن طلبته و لا تبیعن للناس فی الخراج کسوه شتاء ولا صیف و لا دابه یعتملون علیها.

پس داد مردم را از خود بدهید و در برآوردن حاجت های آنان شکیبایی ورزید که شما رعیت را خزانه دارانید و امت را وکیلان و امامان سفیران. حاجت کسی را روا ناکرده مگذارید و او را از آنچه مطلوب او است بازمدارید و برای گرفتن خراج جامعه تابستانی یا زمستانی مردم ستوری که با آن کار می کنند یا بنده آن ها را مفروشید. (نهج الابلاغه؛نامه 51)

شکوفایی و بهره دهی بخش کشاورزی در آن زمان با زمین و آب و حیوانی که کشاورزی به کمک آن انجام پذیرد،تامین می شد. امروزه برآوردن نیاز و حاجت کشاورزان تنها به این سه عامل بستگی ندارد.برای شکوفایی کشاورزی،باید به طور منطقی برنامه ریزی کرده و نیازهای زنجیره تهیه و تولید و توزیع آن را برآورده نمود،زنجیره ای که از کاشت و داشت و برداشت آغاز و به تثبیت قیمت محصولات و بیمه کردن آن ها و بازاریابی و صادرات به بازارهای رقابتی جهان پایان می پذیرد. و فقدان یک حلقه در این زنجیره برای ناکامی سیاست های اقتصادی در این زنجیره برای ناکامی سیاست های اقتصادی در این بخش کافی است.(نظری،1384،ص15).

ب) صنعت و کسب و کار

در دیدگاه امام علی (ع) جامعه از طبقات مختلف نظامیان،کشاورزان،قضات،کاتبان خاص و عام (هیئت وزرا و معاونان )،کارمندان،بازرگانان،صاحبان صنعت و محرومان و ناتوانان تشکیل می شود.سرنوشت این طبقات در عینیت جامعه و حیات اجتماعی به یکدیگر وابسته است.لذا می فرمودند:

واعلم ان الرعیه طبقات لایصلح ببعضها الا ببعض و لا غنی ببعضها عن بعض.

بدان،ملت طبقاتی هستند که صلاح برخی به برخی دیگر وابسته است و بعضی از گروهها از بعضی دیگر بی نیاز نیستند. (نهج البلاغه،نامه 53).

اثر وجودی صنعتگران این است که کار مردم را کفایت می کنند؛زیرا به یاری فکر و بازوی خود،مصنوعاتی (کالاهای سرمایه ای و مصرفی) می سازند که دیگران توان ساخت آن را ندارند: (یکفونهم من الترفق بایدیهم مالا یبلغه رفق غیرهم) فلسفه وجودی بازرگانان آن است که این موضوعات را به بازارهای مصرف رسانند و چرخه تولید را استمرار بخشند.اگر مصنوعات صاحبان صنعت به یاری تجارت به بازارهای مصرف رسانند و چرخه تولید را استمرار بخشند.اگر مصنوعات صاحبان صنعت با یاری تجارت به بازارهای مصرف روانه نگردد،تولید صنایع ادامه نمی یابد طبقاتی چون کشاورزان،نظامیان،قضاوت و کارمندان به کالاهای ابزاری و مصرفی مورد نیاز خود دست نمی یابند.در نتیجه،ادامه کار آن ها ممکن نیست.

امام علی (ع) به اثر وجودی بازرگانان و صنعتگران تصریح می کند و با تاکید و توصیه در مورد آنان می فرماید:

ثم استوص بالتجار و ذوی الصناعات و اوص بهم خیرا.المقیم منهم،والمضطرب بماله والمترفق ببدنه،فانهم مواد المنافع و اشیاب المرافق، و جلابها من المباعد و المطارح فی برک و بحرک و سهلک و جبیلک،و حیث لا یلتم الناس لمواضعها و لایجترئون علیها،فانهم سلم لا تخاف بائقته و صلح لا تخشی غائلته.

دیگر این که نیکی به بازرگانان و صنعتگران را بر خود بپذیر و سفارش کردنبه نیکویی درباره آنان را به عهده گیرد،چه کسی که بر جای بود و چه آن که با مال خود از این سو بدان سو رود و با دسترنج خود کسب کند که آنان مایه منفعتند و پدید آورندگان وسیله های مورد نیاز و آسایش و آورنده ان از جاهای دور دست و دشوار،در بیابان و دریا و دشت و کوهسار،جایی که مردم در آن جا گرد نیایند و در رفتن بدان جا دلیری نمایند.این بازرگانان مردمی آرامند و نمی ستیزند و آشتی پذیرند،و فتنه ای نمی انگیزند.