تقسیم بندی روستاها

الف. دسته بندی روستاها

ویژگی های روستای پیشرفته

روستاها در مواجهه با رویدادهای آینده با تاکید بر رخدادهای پیش بینی نشده در چهار دسته قابل تقسیم بندی هستند؛ نخست روستاهایی که هیچگونه برنامه ای برای آینده و حرکت رو به جلو نداشته و به عبارتی غیر فعال اند این گونه عمدتاً امیدی به آینده ندارند و در طی زمان مخروبه شده و خالی از سکنه می شوند تصمیم گیریها و اجرای آن از بیرون روستا انجام شده و اصولاً اهالی روستا هیچ انگیزه ای برای مشارکت و حضور در فرآیند سازی ندارند این گروه تاب آوری و پایداری نزدیک به صفر دارند.

گروه دوم روستاها همچون گروه نخست از خود برنامه ای ندارند اما نسبت به اتفاقات و پس از بروز آنها واکنش نشان می که این دسته را جامعه منفعل میخوانند و در واقع به برنامه دیگران واکنش نشان میدهند اینگونه جوامع در واقع مصداق آن شعر هستند که میگوید آنکس که نداند و بداند که نداند *** لنگان خرک خویش به منزل برساند » لذا با عاریهی رفتار دیگران و بر اساس بیانات دیگران اقدامات لازم برای حرکت رو به جلوی خود را انجام میدهند این نکته قابل ذکر است که بسیاری از روستاهای ما متاسفانه در این گروه جای دارند این گونه دارای تاب آوری و پایداری اندکی هستند.

گروه سوم روستاهایی هستند که دارای یک برنامه مدون و مشخص هستند که به اصطلاح فعال نامیده می شوند اینگونه سعی بر شناخت ظرفیتهای درونی و بیرونی خود دارد و در یک چارچوب مشخص حرکت مینماید لذا هرگونه تغییر ناگهانی در برنامه ها و بروز رویدادهای پیش بینی نشده ساختار آنها را دچار آشفتگی و تلاطم مینماید اما از آنجایی که یک اتاق فکر فعال در اینگونه جامعه حضور دارد پس از مدت اندکی دوباره به روال عادی خود بر میگردد که این زمان بستگی به سرعت عمل و دقت در تشکیل مرکز فکر در زمان بحران دارد اینگونه هر چند به لحاظ تاب آوری در سطح متوسط هستند اما به لحاظ انعطاف پذیری دچار مشکل اند…..

گروه چهارم را روستاهای پویا تشکیل میدهند که حرکتی آب گونه دارند بدان معنی که از انعطاف پذیری بالایی برخوردارند و واکنش لازم را در مواجهه با مسائل پیش رو به موقع نشان میدهند این روستاها از حداکثر ظرفیتهای درونی و بیرونی خود بهره می برند و در جهت تعالی از سرمایه های خود کمال استفاده را دارند این سرمایه ها را در اشکال مختلف میتوان تعریف نمود که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم.

ب سرمایه های روستا

سرمایه را اندیشمندان به اشکال مختلف تعریف مینمایند که تقسیم بندی متفاوتی نیز در آنها قابل مشاهده است به طور مثال بر اساس رویکرد معیشت پایدار در روستاها و الگوی سازمان بین المللی توسعه سرمایه های معیشتی شامل سرمایه های ،طبیعی فیزیکی، انسانی مالی و اجتماعی میشود قدیری ،معصوم مجتبی و همکاران (۱۳۹۴) سرمایه های معیشتی عموماً بر ریشه کنی مسئله فقر در جوامع استوار است و با توجه به اهمیت تأمین معیشت در این خصوص دارای جایگاه ویژه ای در میان اندیشمندان توسعه روستایی است که معتقد به برنامه ریزی مبتنی بر معیشت پایدار میباشند از آنجایی که در موضوع الگوی اسلامی پیشرفت تاکید بسیاری بر محوریت انسان در طی طریق سعادتش وجود دارد لذا سرمایههای معیشتی نمیتوانند پاسخ جامعی برای نیازهای جامعه روستایی ارائه دهند به طور مثال مشاهده مینمائید که در این گونه هیچ نامی از سرمایه های معنوی که شامل ،فکر ،فرهنگ مذهب و سیاست میشود قابل رؤیت نیست لذا در این قسمت ما با نگاهی جامع تر به سرمایههای روستا اشاره میکنیم

با توجه به تعریف این پژوهش از سرمایه های روستا که آن را انباشت داشته های مادی و معنوی جامعه روستایی میداند اشکال مختلف سرمایه را در آنها میتوانیم به ؛ سرمایه های ،اجتماعی فکری فرهنگی و ،مذهبی ،اقتصادی سیاسی تکنولوژیکی انسانی و محیطی یا طبیعی تقسیم نمائیم در ذیل نمونه های از هر کدام را در جامعه روستایی مثال زده به اجمال توضیح داده میشود:

الف) سرمایه فکری فرهنگی و مذهبی این معقوله حاکم بر آیین آداب و رسوم و دانش جامعه روستایی است بر این اساس مواردی همچون دین و ،مذهب آداب و رسوم و سبک ،زندگی دانش بومی میراث تاریخی و آثار ادبی و شاهکارهای هنری سطح تحصیلات و مدارک حرفه ای ،اهالی زبان و لهجه نحوه پوشش و البسه صنایع خانگی و دستی و ذخایر ژنیتیکی را می توان از جمله مصادیق وجودی این سرمایه در روستا به شمار آورد.

در این نوع سرمایه برای جامعه ایران موضوع مذهب آنقدر حائز اهمیت است که میتوان آن را در یک گروه جداگانه ذکر نمود این مطلب بدان خاطر است که ایران از همان ابتدا به گفته تاریخ نگاران دارای آیین یکتاپرستی بوده و این مهم پس از ظهور اسلام و بعد از آن حاکمیت مذهب تشیع بر این ،سرزمین در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مردم بروز و ظهور دو چندان یافته و حتی کالبد شهرها و معماری آنها را هم متأثر از خویش نموده .است این مهم در انقلاب اسلامی خود را در جنبه های سیاسی و حاکمیتی بیشتر نشان میدهد و با تشکیل جمهوری اسلامی ایران و مسأله رهبری ولی فقیه به اوج خود میرسد که البته اینها همگی ریشه در احکام و قواعد الهی .دارد در خصوص این نوع سرمایه و قدرت آن همین بس که اگر تا کنون و پس از گذشت چند دهه از انقلاب اسلامی با همه تهدیدات و تحریمها هنوز نظام اسلامی ایران پابرجاست مدیون باورها و اعتقادات شیعی مردان و زنان این سرزمین است و در این میان دو مبحث ولایت پذیری و عاشورای اباعبدالله الحسين عليه السلام اصلی ترین ستونهای اینگونه سرمایه است.

ب سرمایه اجتماعی داشته هایی از جامعه که حاکم بر روابط اجتماعی افراد و گروههای عضو میباشد را سرمایه اجتماعی می نامند برای مثال سطح و شکل روابط خویشاوندی قومی میان اهالی و تعاملات آنها در رویدادهای اجتماع محور اعتماد بین اهالی و نیز اعتماد نهادی، صداقت عملکردی و به تعبیری شفافیت عملی جامعه روستایی و مسئولین مربوطه نهادهای مردمی فعال و شبکههای اجتماعی و عضویت روستائیان در ،آنها هنجارها و ارزشها و باورهای اجتماعی اهالی روستا از جمله سرمایه های موجود در روستا میتواند باشد.

ج سرمایه اقتصادی؛ اینگونه شامل انباشتهای مالی و تولیدی در روستا میگردد به طور مثال نهادهای مالی فعال در روستا مانند بانکها و صندوقهای قرض الحسنه و میزان گردش مالی ،آنها محصولات و تولیدات اصلی روستا میزان اشتغال و تعداد کارگاههای فعال شرکتها و تشکلهای مردمی فعال در حوزه اقتصادی و مالی سطح مراودات اقتصادی اهالی با خارج از روستا میزان جذب سرمایه گذار در روستا و یا سطح سرمایه گذاری خصوصی و دولتی در محیط روستا می تواند از جمله انواع سرمایه های اقتصادی باشد.

( سرمایه دموکراتیک یا سیاسی؛ این نوع سرمایه حاکم بر روابط و رفتارهای سیاسی و مدیریتی در روستا میباشد که از جمله می توان به حضور نهادهای دولتی و غیر دولتی مدیریت در روستا مانند دهیاری و شورای اسلامی نهادهای فعال سیاسی مردمی سطح مشارکت مردم در انتخابات و نیز تصمیم گیریها و تصمیم سازیها و همچنین روابط روستا با محیط خارجی روستا و نهادهای حاکمیتی اشاره نمود.

(۵ سرمایه ،انسانی سطح توانمندی روستائیان به صورت فردی و گروهی و نیز شکل بکارگیری دانایی و دانش اهالی روستا نشان دهنده سطح سرمایه از سانی در روستا است به طور مثال جمعیت فعال روستا جمعیت تحصیل کرده و سطح تحصیلات آنها جمعیت شاغل دائم تعداد اعضاء فعال نهادها و تشکلهای مردمی و نیز افراد شاخص علمی سیاسی و فرهنگی روستا از جمله شاخصهای سنجش این سرمایه در روستا میباشند.

و سرمایه طبیعی یا محیطی؛ آنچه خداوند تبارک و تعالی در محیط داخلی و یا بیرونی روستا از آب و خاک و اقلیم تا تنوع زیستی و معادن و مراتع عنایت نموده است نشان از وجود این گونه سرمایه در روستا است شکل بهره برداری و حفظ این نوع سرمایه برای آیندگان در روستا نیز جزء شاخصهای سنجش این نوع سرمایه میباشد.

(i) سرمایه تکنولوژیکی؛ آخرین نوع از سرمایه که ممکن است در محیط روستا جایی برای جولان داشته باشد داشته های فنی – علمی است که شامل زیر ساختهای تکنولوژیکی مانند شبکههای ارتباطی و مخابراتی دانش بومی و ذخائر ژنیتیکی، مکانیزاسیون کشاورزی و صنایع فرآوری تولیدات روستا و نیز سطح آشنایی اهالی روستا با تکنولوژیهای روز و میزان بهره مندی آنها از اینگونه میباشد.

این هفت نوع سرمایه و شکل ارتباطی آنها بایکدیگر در واقع عامل تعیین کننده میزان و شکل فعال بودن روستا می باشد به طور مثال روستای پویا روستایی است که هر ۷ نوع سرمایه را در خود حفظ و پرورانده است و به تعبیر دیگر دانشمندان این روستا یک روستای هوشمند است.

روستای هوشمند از پیوستگی سرمایه های روستا و از جمع روستای دانایی محور یا دانش محور با روستای خلاق نمود مییابد و برآیند دانایی و خلاقیت است که اقتصادی دانش بنیان را برای جامعه روستایی پایه گذاری مینماید این اتفاق از جمله نشانگان اصلی پیشرفت در روستا میباشد.