پیشینه تشکلهای غیر دولتی در جمهوری اسلامی ایران

1_2_1_1 فرآیند شکل گیری تشکل های غیر دولتی در جمهوری اسلامی ایران

به موازات رشد و توسعه و گسترش جوامع شهری و روستایی و همچنین دامنه فعالیت های اقتصادی اجتماعی،فرهنگی،ساختار و وظایف دستگاهها و نهادهای حکومتی در جهان دستخوش تحولات و دگرگونیهای فراوانی گردید.اشکال حکومتی از ساختارهای شدیدا متمرکز به سمت واگذاری مسئولیت،کاهش دخالت مستقیم جهت گیری نمود.این رویکرد از نیمه دوم قرن گذشته شتاب بیشتری به خود گرفت و سیر تکاملی را طی نمود.

در گذشته مردم در انجام برخی فعالیت های اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی عام المنفعه به دلایل مختلف در تعامل با دستگاهها و نهادهای حکومتی نمی توانستند به نتایج دلخواه فعالیت ها دست یابند.از دلایل عمده این عدم تعامل می توان به دوری جغرافیایی نهادها و دستگاههای دولتی با نقاط مختلف و بطور کل عدم تعادل های منطقه ای اشاره نمود.همچنین تضاد بین مردم و دولت ها باعث شده بود تا مردم تمایلی برای انجام امور خود از طریق دستگاههای دولتی نداشته باشند.پیچیدگی و بورکراسی حاکم بر دستگاههای دولتی مردم را از مراجعه به این سیستم که مستلزم گرفتاری ها و اتلاف وقت زیاد بود بر حذر می داشت لذا عوامل یاد شده فوق و سایر فاکتورهای دیگر از یک طرف و آداب،رسوم،تعالیم،تذکرات و دستورات مذهبی را از سوی دیگر می توان زمینه ساز اصلی انجام فعالیتها و شکل گیری تشکل های مستقل مردمی خارج از حیطه دستاههای دولتی به شمار آورد.

بارزترین تبلور عملکرد همگام و هماهنگ تشکل های متعدد مردمی و خودجوش در تاریخ معاصر ایران که در تمامی عرصه های اجتماعی،سیاسی،فرهنگی،اقتصادی و بین المللی متحدانه حول محور واحد و رهبری واحد در صحنه تاریخ وارد عرصه عمل گردیدند انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بود که توانست رویکرد های نوینی را در عرصه مشارکتهای مردمی به جامعه معرفی نماید.

بطوریکه تشکل های مردمی و غیر دولتی ضمن فعالیت شدید و آگاهانه در جهت زمینه سازی انقلاب اسلامی،کلیه امور کشور در فاصله بین تزلزل شکننده ماشین دولتی رژیم گذشته تا استقرار کامل نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را بدست گرفته و مناسب با شرایط و تحولات پس از پیروزی انقلاب اسلامی وظایف را به نهادهای اصلی واگذار نموده و در برخی زمینه ها نیز فعالیت آنان استمرار یافت.

تشکلهای غیردولتی در ایران از سابقه نسبتا طولانی برخوردار هستند و همواره در تحولات اجتماعی،فرهنگی و سیاسی کشور ایفای نقش می نمودند که بطور مثال می توان به انبوه تشکلهای مردمی و مذهبی اشاره کرد.تشکلهای مردمی در ایران با سرمایه و سازماندهی و مدیریت مردم در طی سالهای متمادی فعالیت داشته و برخی از این تشکلها در دوره زمانی خاصی از سال به صورت مردمی سازماندهی گردیده و پس از مدتی به کار خود پایان می دهند مانند هیاتهای مذهبی در ماهای محرم و رمضان.تشکلهای غیر دولتی مردمی دیگری نیز در زمینه های مختلف اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی مانند صندوقهای قرض الحسنه و اعانات،موسسات و تشکلهای آموزشی،موسسات و تشکلهای درمانی و تشکلهای ورزشی،سیاحتی و زیارتی و تشکلهای امدادی فعالیت دارند که سابقه تاریخی طولانی می باشند.

سازمان غیر دولتی یا N.G.O ( NOn Governmental Organization) از دیدگاه های مختلف تعاریف متنوع و گوناگونی دارند که می توان آنها را در دو بخش تعاریف سازمانهای بین المللی و تعاریف دستگاههای داخلی تقسیم بندی نمود.

1-2-1-تعاریف سازمان های غیردولتی از دیدگاه سازمانهای جهانی

از نظر بانک جهانی سازمان های غیردولتی شامل موسسات خصوصی در کشورهای صنعتی می باشند که از توسعه بین المللی پشتیبانی می کنند.آنها گروههای محلی می باشندکه در سطح منطقه ای یا ملی ساماندهی شده اند.همچنین انجمن های خیریه که بودجه خصوصی را صرف توسعه،توزیع غذا و خدمات مشاوره ای خانوادگی و ساماندهی می نمایند.تعاونیهای مستقل،انجمن های اجتماعی،انجمن های مذهبی،انجمن های خدماتی و گروه های زنان شامل سازمانهای غیر دولتی می گردند.

در یکی دیگر از تعاریف سازمان های بین المللی آمده است:(سازمان غیردولتی ، تشکل یا سازمانی از گروه های داوطلب مردمی است که غیر دولتی،غیر انتفاعی بوده و هدف آن رفع نیاز کل جامعه یا گروههایی از جامعه می باشد.البته N.G.O ویژگیهای دیگری همچون شفافیت در نوع فعالیت،دسترسی آسان به حساب ها و منابع مالی و عضوپذیری باز را دارا می باشد.

براساس تعریف دیگری N.G.O عبارتست از سازمانی مستقل،انعطاف پذیر،دموکراتیک غیر انتفاعی و مردمی که به توانمند کردن گروه های محروم از نظر اجتماعی و اقتصادی اقدام می کند.

دانشگاه هاپکینز با مطالعه 40 کشورطبقه بندی و تعاریف زیر را در رابطه با سازمانهای غیر دولتی ارائه نموده است:

1_(بر حسب درآمد)سازمانهایی که هزینه های آنها عمدتا از طریق کمکها و مساعدت های مردمی تامین می شود.

2_(بر حسب عرضه توان کاری) کار در این سازمان ها غیر اجباری و بدون چشم داشت مادی است.

3_سازمانها از حیثذخروجی ها یا کالاها و خدماتی که ارائه می کنند به صورت سازمانهایی که مانند خیریه ها عام المنغعه هستند و کالاهایی از نوع عمومی تولید می کنند تعریف شده اند.

4_سازمانهایی که سودخالص آنها میان متولیان سازمان توزیع نشود در حیطه تشکلهای غیر دولتی شناخته می شوند.

5_ سازمان یافتگی تشکلها تا حدودی نهادینه شده و تثبیت یافته باشد.تجمع های موقت و خلق الساعه که هیچ ساختار واقعی و هویت سازمانی ندارند،واجد تعریف نیستند.

6_(خصوصی بودن)از حیث سازمانی از دولت جدا باشند. (غیردولتی)

7_(خود گردانی و استقلال) بتوانند بر فعالیتهای خودشان تسلط و نظارت داشته باشند.

8_(توزیع غیر انتفاعی) عواید حاصل به موسین یا مدیران تعلق نگیرد و در جهت اهداف سازمان بکار گرفته شود.

9_(داوطلبانه بودن شرکت در فعالیتهای این تشکلها بصورت داوطلبانه بوده و نظام عضو پذیری آنها آزاد می باشد.

ادامه دارد…